Trong đời sống xã hội Việt Nam, di chúc vẫn thường bị khoác lên một tấm áo định kiến, gắn liền với tuổi già và sự kết thúc. Quan niệm này đã tạo ra một khoảng cách đáng kể giữa nhận thức xã hội và bản chất pháp lý của một chế định quan trọng. Dưới góc độ pháp luật, di chúc không phải là một nghi thức cho người sắp ra đi, mà là một công cụ pháp lý mạnh mẽ, một biểu hiện của quyền tự định đoạt được pháp luật công nhận và bảo vệ. Bài viết này sẽ phân tích sâu hơn về sự cần thiết và giá trị của việc lập di chúc sớm như một hành vi pháp lý văn minh và đầy trách nhiệm.

Nền Tảng Pháp Lý Của Quyền Tự Định Đoạt

Nền tảng của mọi cuộc thảo luận về di chúc phải bắt đầu từ quyền tự do ý chí của cá nhân. Điều 624 Bộ luật Dân sự 2015 định nghĩa: “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. Quy định này không hàm chứa bất kỳ giới hạn nào về độ tuổi hay thời điểm. Trái lại, Điều 625 chỉ đặt ra một điều kiện tiên quyết duy nhất cho người thành niên: sự minh mẫn, sáng suốt và tự nguyện tại thời điểm lập di chúc (điểm a khoản 1 Điều 630).

Như vậy, pháp luật đã trao cho mỗi cá nhân trưởng thành, có đủ năng lực hành vi, một quyền năng to lớn để định đoạt khối tài sản mà họ đã gây dựng. Việc trì hoãn thực thi quyền này không chỉ bỏ lỡ cơ hội thể hiện ý chí cá nhân mà còn vô hình trung phó mặc tương lai tài sản cho một kịch bản pháp lý mặc định – thừa kế theo pháp luật.

Từ Bị Động Chấp Nhận Đến Chủ Động Định Đoạt

Khi một người qua đời không để lại di chúc, chế định thừa kế theo pháp luật sẽ được áp dụng. Đây là một cơ chế cần thiết để giải quyết vấn đề tài sản, tuy nhiên, nó vận hành dựa trên những quy tắc cứng nhắc về các hàng thừa kế được quy định tại Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015. Pháp luật sẽ phân chia di sản một cách bình đẳng cho những người cùng hàng thừa kế (vợ, chồng, cha mẹ, con cái ở hàng thứ nhất), bất kể hoàn cảnh thực tế, công sức đóng góp hay mong muốn thầm kín của người đã khuất.

Đây chính là điểm khác biệt cốt lõi và là động lực lớn nhất để một người lập di chúc. Việc lập di chúc là một hành vi pháp lý chuyển dịch vị thế của một cá nhân từ bị động chấp nhận sự sắp đặt của pháp luật sang chủ động kiến tạo một trật tự thừa kế theo đúng ý nguyện của mình. Thông qua di chúc, người lập di chúc có thể thực thi các quyền năng cụ thể tại Điều 626: từ việc chỉ định người hưởng lợi, phân định tỷ lệ tài sản, đến việc truất quyền hưởng di sản của một người, hay dành một phần tài sản cho mục đích thờ cúng, từ thiện. Rõ ràng, đây là một công cụ không thể thay thế để ý chí cá nhân được tôn trọng một cách tuyệt đối.

Di Chúc – Công Cụ Phòng Ngừa Rủi Ro Pháp Lý Cho Gia Đình

Không chỉ dừng lại ở việc thể hiện ý chí cá nhân, một bản di chúc hợp pháp còn đóng vai trò như một công cụ quản trị rủi ro pháp lý, mà đối tượng thụ hưởng chính là sự hòa thuận của những người ở lại. Thực tiễn xét xử cho thấy, phần lớn các tranh chấp thừa kế cay đắng và kéo dài đều bắt nguồn từ sự thiếu vắng hoặc thiếu rõ ràng của di chúc.

Một bản di chúc được soạn thảo chặt chẽ, đáp ứng đầy đủ các điều kiện về nội dung và hình thức tại Điều 630, đặc biệt là khi được công chứng hoặc chứng thực theo Điều 635, sẽ trở thành một chứng cứ gần như không thể tranh cãi. Nó triệt tiêu không gian cho những suy diễn, đồn đoán và hoài nghi – vốn là mầm mống của mọi xung đột. Việc đầu tư thời gian và tâm sức để lập di chúc khi còn minh mẫn chính là hành động thiết thực nhất để bảo vệ gia đình trước những rủi ro pháp lý và tình cảm trong tương lai.

Tính Linh Hoạt Và Sự Cân Bằng Của Chế Định Di Chúc

Một trong những e ngại phổ biến nhất cản trở việc lập di chúc sớm là lo sợ về sự thay đổi của hoàn cảnh. Tuy nhiên, đây là một nhận định chưa toàn diện về bản chất của chế định này. Điều 640 Bộ luật Dân sự 2015 đã trao cho người lập di chúc quyền năng tuyệt đối trong việc “sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ di chúc đã lập vào bất cứ lúc nào”. Quy định này khẳng định di chúc không phải là một văn bản “chết”, mà là một công cụ pháp lý “sống”, có thể linh hoạt điều chỉnh để phản ánh trung thực sự thay đổi trong cuộc sống và ý chí của người lập di chúc.

Bên cạnh đó, pháp luật Việt Nam cũng thể hiện tính nhân văn sâu sắc qua việc cân bằng giữa quyền tự do ý chí của người lập di chúc và nghĩa vụ bảo vệ những người thân yếu thế. Điều 644 về “Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc” là một minh chứng điển hình. Dù người lập di chúc có toàn quyền định đoạt, pháp luật vẫn đảm bảo một phần di sản tối thiểu cho con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng… Điều này cho thấy chế định di chúc không chỉ là công cụ của ý chí cá nhân mà còn là một cơ chế hài hòa các lợi ích chính đáng trong gia đình, thể hiện rõ nét tính xã hội của pháp luật.

Lời Kết

Tựu trung lại, việc lập di chúc sớm nên được nhìn nhận không phải như một sự bi quan, mà là một hành vi pháp lý văn minh, thể hiện tầm nhìn và trách nhiệm. Đó là sự chuyển đổi từ việc để số phận tài sản cho các quy định mặc định sang việc chủ động sử dụng quyền năng mà pháp luật đã trao. Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển và các mối quan hệ tài sản trở nên phức tạp, một bản di chúc được lập sớm, chặt chẽ và hợp pháp chính là di sản quý giá nhất, không chỉ về mặt vật chất mà còn về sự bình yên và hòa thuận mà nó để lại cho những người thân yêu.

Lưu ý: Nội dung bài viết công khai tại website của Công ty luật Quảng Ninh chỉ mang tính chất tham khảo về việc áp dụng quy định pháp luật. Tùy từng thời điểm, đối tượng và sự sửa đổi, bổ sung, thay thế của chính sách pháp luật, văn bản pháp lý mà nội dung tư vấn có thể sẽ không còn phù hợp với tình huống Quý khách đang gặp phải hoặc cần tham khảo ý kiến pháp lý. Trường hợp Quý khách cần ý kiến pháp lý cụ thể, chuyên sâu theo từng hồ sơ, vụ việc, vui lòng liên hệ với Chúng tôi qua các phương thức bên dưới. Với sự nhiệt tình và tận tâm, Chúng tôi tin rằng văn phòng Luật sư Quảng Ninh sẽ là nơi hỗ trợ pháp lý đáng tin cậy của Quý khách hàng.

Công ty Luật TNHH MTV Luật Sư Quảng Ninh.

Địa chỉ: số 575 đường Nguyễn Văn Cừ, phường Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

Địa chỉ chi nhánh: số 31 đường Lý Thường Kiệt, tổ 1, khu 3, phường Thanh Sơn, thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh.

Nếu còn vướng mắc chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác, bạn vui lòng liên hệ số điện thoại: 0961.926.188/0979.266.128 hoặc đặt lịch hẹn để được hỗ trợ trực tiếp.