Trong kinh doanh và cả trong cuộc sống, một cá nhân hay một doanh nghiệp có thể có nhiều khoản nợ với nhiều chủ nợ khác nhau. Một ngân hàng, một nhà cung cấp, một đối tác kinh doanh, thậm chí là cơ quan thuế. Vậy khi người nợ không đủ khả năng trả cho tất cả mọi người, và tài sản của họ phải được xử lý để trả nợ, pháp luật quy định ai sẽ được ưu tiên nhận lại tiền trước? Vấn đề này được giải quyết dựa trên “quyền ưu tiên thanh toán”. Đây là một nguyên tắc pháp lý quan trọng để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong việc xử lý các nghĩa vụ tài chính. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn về chủ đề này.

1. Nguyên tắc cơ bản: Chủ nợ có bảo đảm và chủ nợ không có bảo đảm

Trước hết, pháp luật phân chia các chủ nợ thành hai nhóm chính:

Chủ nợ có bảo đảm: Là những chủ nợ mà khoản vay của họ được “bảo kê” bằng một tài sản cụ thể của người nợ. Ví dụ: Ngân hàng cho vay mua nhà và giữ sổ đỏ (thế chấp), công ty tài chính cho vay mua xe và giữ giấy đăng ký xe (thế chấp), hoặc tiệm cầm đồ giữ chiếc laptop của bạn (cầm cố). Họ đã thực hiện các thủ tục đăng ký giao dịch bảo đảm theo quy định.
Chủ nợ không có bảo đảm: Là những chủ nợ cho vay chỉ dựa trên uy tín, hợp đồng dân sự thông thường mà không có một tài sản cụ thể nào được dùng để bảo đảm cho khoản vay đó. Ví dụ: Bạn cho bạn bè vay tiền chỉ viết giấy tay, nhà cung cấp cho doanh nghiệp mua hàng gối đầu, công nợ chưa thanh toán.

Nguyên tắc vàng ở đây là: Chủ nợ có bảo đảm luôn được ưu tiên thanh toán trước từ chính tài sản bảo đảm đó.

Ví dụ: Công ty A phá sản. Công ty có một lô đất trị giá 10 tỷ đồng đã được thế chấp cho Ngân hàng X để vay 7 tỷ. Đồng thời, công ty A cũng đang nợ nhà cung cấp Y 2 tỷ đồng (không có bảo đảm). Khi xử lý lô đất này, toàn bộ số tiền thu được sau khi trừ đi chi phí xử lý sẽ được ưu tiên trả cho Ngân hàng X trước. Nếu còn thừa, phần còn lại mới được dùng để trả cho nhà cung cấp Y và các chủ nợ không có bảo đảm khác.

2. Khi có nhiều chủ nợ “có bảo đảm” cùng tranh chấp một tài sản

Đây là tình huống phức tạp hơn. Điều gì xảy ra khi một tài sản (ví dụ: một bất động sản) được dùng để bảo đảm cho nhiều khoản vay khác nhau? Ai sẽ được ưu tiên?

Câu trả lời nằm ở thứ tự xác lập hiệu lực đối kháng với người thứ ba, được quy định tại Bộ luật Dân sự 2015 và Nghị định 21/2021/NĐ-CP. Nói một cách đơn giản, nguyên tắc là: “Ai đăng ký trước, người đó được ưu tiên trước.”

Hiệu lực đối kháng này thường được xác lập tại thời điểm giao dịch bảo đảm được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như Văn phòng đăng ký đất đai, Trung tâm Đăng ký Giao dịch, Tài sản).

Ví dụ thực tế:
- Ngày 15/01/2024, Công ty B dùng nhà xưởng của mình để thế chấp vay 5 tỷ đồng tại Ngân hàng P. Giao dịch này được đăng ký tại cơ quan có thẩm quyền ngay trong ngày.
- Ngày 20/03/2024, Công ty B tiếp tục dùng chính nhà xưởng đó để thế chấp vay 3 tỷ đồng tại Công ty tài chính Q. Giao dịch này cũng được đăng ký vào ngày 20/03.
Sau một thời gian, Công ty B mất khả năng trả nợ. Nhà xưởng được phát mãi với giá 6 tỷ đồng (sau khi trừ chi phí). Thứ tự thanh toán sẽ như sau:
1. Ngân hàng P sẽ được ưu tiên nhận đủ 5 tỷ đồng vì họ là người đăng ký giao dịch bảo đảm trước.
2. Số tiền còn lại là 1 tỷ đồng sẽ được trả cho Công ty tài chính Q. Như vậy, Công ty Q chỉ thu hồi được 1 tỷ trong tổng số 3 tỷ tiền nợ.

3. Thứ tự thanh toán tổng quát khi xử lý tài sản

Khi một người hoặc doanh nghiệp mất khả năng thanh toán và tài sản được mang ra xử lý, thứ tự ưu tiên thanh toán chung thường diễn ra như sau:

Chi phí xử lý tài sản: Các khoản phí liên quan đến việc bán đấu giá, định giá, phí tòa án… sẽ được thanh toán đầu tiên.
Các khoản nợ có bảo đảm: Thanh toán cho các chủ nợ có biện pháp bảo đảm (cầm cố, thế chấp). Thứ tự giữa các chủ nợ này được xác định theo thời điểm đăng ký như đã nêu ở trên.
Nghĩa vụ về lương, trợ cấp, bảo hiểm xã hội: Nếu bên nợ là doanh nghiệp phá sản, các khoản nợ lương, trợ cấp thôi việc, bảo hiểm xã hội cho người lao động sẽ được ưu tiên tiếp theo.
Nghĩa vụ tài chính với Nhà nước (thuế): Các khoản nợ thuế và các nghĩa vụ tài chính khác đối với Nhà nước.
Các khoản nợ không có bảo đảm: Cuối cùng, nếu còn tiền, phần này sẽ được chia cho các chủ nợ không có bảo đảm theo tỷ lệ số nợ của mỗi người.

Lời khuyên

Đối với người cho vay (chủ nợ): Để bảo vệ quyền lợi của mình, việc xác lập biện pháp bảo đảm và đăng ký giao dịch bảo đảm là vô cùng quan trọng. Đây là công cụ pháp lý hữu hiệu nhất để đảm bảo bạn có quyền ưu tiên thu hồi nợ.
Đối với người đi vay (chủ nợ): Cần minh bạch về tình trạng pháp lý của tài sản, không nên dùng một tài sản để bảo đảm cho quá nhiều nghĩa vụ vượt quá giá trị thực của nó.

Hiểu rõ về quyền ưu tiên thanh toán giúp các bên tham gia giao dịch dân sự, kinh tế tự tin hơn và có những quyết định sáng suốt để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Lưu ý: Nội dung bài viết công khai tại website của Công ty luật Quảng Ninh chỉ mang tính chất tham khảo về việc áp dụng quy định pháp luật. Tùy từng thời điểm, đối tượng và sự sửa đổi, bổ sung, thay thế của chính sách pháp luật, văn bản pháp lý mà nội dung tư vấn có thể sẽ không còn phù hợp với tình huống Quý khách đang gặp phải hoặc cần tham khảo ý kiến pháp lý. Trường hợp Quý khách cần ý kiến pháp lý cụ thể, chuyên sâu theo từng hồ sơ, vụ việc, vui lòng liên hệ với Chúng tôi qua các phương thức bên dưới. Với sự nhiệt tình và tận tâm, Chúng tôi tin rằng văn phòng Luật sư Quảng Ninh sẽ là nơi hỗ trợ pháp lý đáng tin cậy của Quý khách hàng.

Công ty Luật TNHH MTV Luật Sư Quảng Ninh.

Địa chỉ: số 575 đường Nguyễn Văn Cừ, phường Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

Địa chỉ chi nhánh: số 31 đường Lý Thường Kiệt, tổ 1, khu 3, phường Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh.

Nếu còn vướng mắc chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác, bạn vui lòng liên hệ số điện thoại: 0961.926.188/0979.266.128 hoặc đặt lịch hẹn để được hỗ trợ trực tiếp.