Trong cuộc sống, không may có những trường hợp người thân của chúng ta vì bệnh tật (đặc biệt là bệnh tâm thần) mà mất đi khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình. Khi đó, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho chính người bệnh cũng như những người liên quan, pháp luật đã quy định một thủ tục pháp lý quan trọng: Tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự.

Vậy thủ tục này là gì? Ai có quyền yêu cầu? Và cần thực hiện các bước như thế nào? Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn một cách chi tiết và dễ hiểu nhất.

1. Khi nào cần thực hiện thủ tục này?

Theo quy định tại Điều 22 Bộ luật Dân sự 2015, Tòa án sẽ xem xét ra quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự khi có đủ hai điều kiện sau:

Người đó bị bệnh tâm thần hoặc một căn bệnh khác khiến họ không thể nhận thức và làm chủ được hành vi.
Phải có kết luận giám định pháp y tâm thần của cơ quan có thẩm quyền.

Đây là căn cứ pháp lý quan trọng nhất để Tòa án xem xét giải quyết.

2. Ai có quyền yêu cầu và nộp đơn ở đâu?

Người có quyền yêu cầu: Những người có quyền, lợi ích liên quan (ví dụ: vợ, chồng, cha, mẹ, con đã thành niên của người bệnh…), hoặc các cơ quan, tổ chức hữu quan.
Nơi nộp đơn: Tòa án Nhân dân cấp Quận/Huyện nơi người bị yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự đang cư trú, làm việc.

3. Quy trình 4 bước thực hiện tại Tòa án

Đây là một thủ tục giải quyết việc dân sự, được tiến hành qua các bước sau:

Bước 1: Chuẩn bị và Nộp hồ sơ yêu cầu

Người yêu cầu cần chuẩn bị một bộ hồ sơ đầy đủ và nộp tại Tòa án có thẩm quyền. Hồ sơ bao gồm:

Đơn yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự (theo Mẫu số 01 ban hành kèm Nghị quyết 04/2018/NQ-HĐTP).
Bằng chứng quan trọng nhất: Kết luận giám định pháp y tâm thần của cơ quan chuyên môn. Đây là tài liệu bắt buộc và là cơ sở chính để Tòa án xem xét.
Giấy tờ tùy thân và cư trú của người bị yêu cầu (bản sao công chứng/chứng thực): CCCD/CMND, Sổ hộ khẩu hoặc Giấy xác nhận thông tin về cư trú.
Giấy tờ chứng minh mối quan hệ của người yêu cầu với người bị yêu cầu (ví dụ: Giấy đăng ký kết hôn, Giấy khai sinh…).
Các tài liệu, chứng cứ khác có liên quan (nếu có).

Bước 2: Tòa án thụ lý đơn

Sau khi nhận hồ sơ, Tòa án sẽ xem xét tính hợp lệ.

Nếu hồ sơ đầy đủ, Thẩm phán sẽ ra thông báo để người yêu cầu đi nộp lệ phí tại cơ quan thi hành án dân sự. Thời hạn nộp là 05 ngày làm việc.
Sau khi người yêu cầu nộp lại biên lai thu tiền lệ phí cho Tòa án, Tòa án sẽ chính thức thụ lý vụ việc.

Bước 3: Giai đoạn chuẩn bị xét đơn

Tòa án có thời hạn 01 tháng để chuẩn bị xét đơn. Trong thời gian này, Tòa án có thể:

Yêu cầu các bên bổ sung tài liệu, chứng cứ nếu thấy cần thiết.
Triệu tập người làm chứng, trưng cầu giám định bổ sung (nếu cần). Thời hạn chuẩn bị có thể được kéo dài thêm tối đa 01 tháng nếu phải chờ kết quả giám định.
Chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát cùng cấp nghiên cứu trong thời hạn 07 ngày để đảm bảo việc giải quyết của Tòa án là đúng pháp luật.
Khi có đủ cơ sở, Thẩm phán sẽ ra quyết định mở phiên họp để giải quyết yêu cầu.

Bước 4: Mở phiên họp và ra Quyết định cuối cùng

Trong vòng 15 ngày kể từ ngày ra quyết định, Tòa án sẽ mở phiên họp công khai để xem xét đơn yêu cầu.

Tại phiên họp, Tòa án sẽ xem xét toàn bộ hồ sơ, chứng cứ và lắng nghe ý kiến của các bên liên quan.
Nếu yêu cầu có đủ căn cứ pháp luật, Tòa án sẽ ra Quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự.

Những điều cần lưu ý thêm:

Hậu quả pháp lý: Kể từ ngày Quyết định của Tòa án có hiệu lực, mọi giao dịch dân sự của người bị tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự đều phải do người đại diện theo pháp luật của họ xác lập, thực hiện. Người đại diện này sẽ do Tòa án chỉ định hoặc do người thân thỏa thuận theo quy định.
Khả năng phục hồi: Nếu sau này người đó bình phục và có thể nhận thức, làm chủ lại hành vi, chính họ hoặc người có quyền lợi liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự.

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan và rõ ràng về một thủ tục pháp lý phức tạp nhưng vô cùng cần thiết này.

Lưu ý: Nội dung bài viết công khai tại website của Công ty luật Quảng Ninh chỉ mang tính chất tham khảo về việc áp dụng quy định pháp luật. Tùy từng thời điểm, đối tượng và sự sửa đổi, bổ sung, thay thế của chính sách pháp luật, văn bản pháp lý mà nội dung tư vấn có thể sẽ không còn phù hợp với tình huống Quý khách đang gặp phải hoặc cần tham khảo ý kiến pháp lý. Trường hợp Quý khách cần ý kiến pháp lý cụ thể, chuyên sâu theo từng hồ sơ, vụ việc, vui lòng liên hệ với Chúng tôi qua các phương thức bên dưới. Với sự nhiệt tình và tận tâm, Chúng tôi tin rằng văn phòng Luật sư Quảng Ninh sẽ là nơi hỗ trợ pháp lý đáng tin cậy của Quý khách hàng.

Công ty Luật TNHH MTV Luật Sư Quảng Ninh.

Địa chỉ: số 575 đường Nguyễn Văn Cừ, phường Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

Địa chỉ chi nhánh: số 31 đường Lý Thường Kiệt, tổ 1, khu 3, phường Thanh Sơn, thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh.

Nếu còn vướng mắc chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác, bạn vui lòng liên hệ số điện thoại: 0961.926.188/0979.266.128 hoặc đặt lịch hẹn để được hỗ trợ trực tiếp.