Không phải tờ giấy trắng mực đen nào cũng đáng tin, giữa vô vàn các giao dịch diễn ra hàng ngày, tồn tại những hợp đồng được sinh ra chỉ với một mục đích duy nhất: nói dối. Đó chính là bản chất của giao dịch dân sự giả tạo, một công cụ pháp lý bị bóp méo để che giấu ý định thật, trốn tránh nghĩa vụ hoặc tẩu tán tài sản. Hành vi này không chỉ thách thức sự công bằng của pháp luật mà còn có thể đẩy những người liên quan, kể cả người thứ ba ngay tình, vào những rắc rối không lối thoát. Vậy ‘chiếc mặt nạ’ của giao dịch giả tạo trông như thế nào và cái giá phải trả cho nó là gì? Hãy cùng làm rõ qua bài viết này nhé!
Thế Nào Là Giao Dịch Dân Sự Giả Tạo?
Giao dịch dân sự giả tạo được định nghĩa rõ tại Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015. Có thể hiểu đơn giản như sau:
- Các bên xác lập một giao dịch (gọi là giao dịch giả tạo) một cách công khai.
- Tuy nhiên, mục đích thực sự của họ không phải là thực hiện giao dịch này.
- Mục đích thật của họ là để che giấu một giao dịch khác (gọi là giao dịch bị che giấu) hoặc để trốn tránh một nghĩa vụ pháp lý nào đó (ví dụ: trốn thuế, tẩu tán tài sản để trốn nợ).
Ví dụ kinh điển: Ông A nợ ông B một khoản tiền lớn nhưng không muốn trả. Để tránh bị cơ quan thi hành án kê biên tài sản là căn nhà duy nhất, ông A liền làm một “Hợp đồng tặng cho” căn nhà này cho con trai mình (đây là giao dịch giả tạo). Mục đích thực sự không phải là tặng cho, mà là để tẩu tán tài sản, trốn tránh nghĩa vụ trả nợ.
Dấu Hiệu “Vạch Trần” Một Giao Dịch Giả Tạo
Việc chứng minh một giao dịch là giả tạo không hề đơn giản vì nó ẩn sau ý chí thật của các bên. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu đáng ngờ bạn cần lưu ý:
- Tính Bất Hợp Lý về Giá: Giá trị trong hợp đồng thấp hơn hoặc cao hơn một cách bất thường so với giá trị thực tế của tài sản tại thời điểm giao dịch. Ví dụ, một căn nhà 5 tỷ được “bán” với giá 500 triệu.
- Mối Quan Hệ Thân Thiết Giữa Các Bên: Các bên trong giao dịch thường là người thân trong gia đình, bạn bè thân thiết (cha mẹ với con cái, anh chị em ruột…).
- Không Có Sự Chuyển Giao Thực Tế: Mặc dù hợp đồng đã ký, tài sản đã sang tên nhưng trên thực tế, bên bán/tặng cho vẫn tiếp tục quản lý, sử dụng và định đoạt tài sản đó như của mình.
- Thời Điểm Giao Dịch Đáng Ngờ: Giao dịch thường được thực hiện ngay trước hoặc sau khi một bên có nghĩa vụ phải thực hiện với bên thứ ba (ví dụ: sắp bị kiện đòi nợ, sắp ly hôn phân chia tài sản…).
- Năng Lực Tài Chính Của Bên Mua/Nhận: Bên mua hoặc bên nhận tài sản không có đủ khả năng tài chính để thực hiện giao dịch đó. Ví dụ, con trai ông A trong ví dụ trên là sinh viên, không có thu nhập nhưng lại “nhận tặng cho” một căn nhà lớn.
Hậu Quả Pháp Lý: “Mất Cả Chì Lẫn Chài”
Khi một giao dịch bị Tòa án tuyên bố là vô hiệu do giả tạo, hậu quả pháp lý sẽ rất nghiêm trọng, được quy định tại Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015:
- Giao dịch giả tạo (cái vỏ bọc) -> VÔ HIỆU: Hợp đồng “che mắt” (hợp đồng tặng cho, mua bán giá thấp…) sẽ không có giá trị pháp lý ngay từ thời điểm xác lập.
- Giao dịch bị che giấu (sự thật bên trong) -> VẪN CÓ THỂ CÓ HIỆU LỰC: Nếu giao dịch bị che giấu không vi phạm điều cấm của luật và phù hợp với đạo đức xã hội, nó vẫn có hiệu lực.
- Ví dụ: A và B lập hợp đồng mua bán nhà để che giấu hợp đồng vay tiền. Hợp đồng mua bán sẽ vô hiệu, nhưng hợp đồng vay tiền vẫn có hiệu lực nếu không vi phạm quy định về lãi suất.
- Khôi Phục Tình Trạng Ban Đầu: Các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận. Tài sản sẽ được trả về cho chủ sở hữu ban đầu.
- Bồi Thường Thiệt Hại (nếu có): Bên nào có lỗi gây thiệt hại cho bên kia hoặc cho người thứ ba thì phải bồi thường.
Đặc biệt nguy hiểm đối với người thứ ba ngay tình: Nếu tài sản từ giao dịch giả tạo đã được chuyển giao cho người thứ ba ngay tình (người không biết và không thể biết giao dịch gốc là giả tạo) thông qua một giao dịch khác, thì giao dịch với người thứ ba vẫn được pháp luật bảo vệ. Khi đó, người có quyền lợi bị xâm phạm chỉ có thể khởi kiện để yêu cầu bên có lỗi bồi thường thiệt hại.
Lời Khuyên Thực Tế
- Cẩn trọng tối đa: Tuyệt đối không tham gia hoặc tiếp tay cho các giao dịch có dấu hiệu giả tạo để trục lợi hoặc trốn tránh nghĩa vụ. Rủi ro pháp lý là rất lớn.
- Kiểm tra kỹ lưỡng: Khi mua bán, nhận chuyển nhượng tài sản lớn, đặc biệt là bất động sản, hãy tìm hiểu kỹ về lịch sử giao dịch của tài sản và mối quan hệ giữa các bên chủ cũ.
- Tham vấn luật sư: Nếu bạn nghi ngờ một giao dịch là giả tạo hoặc quyền lợi của mình bị ảnh hưởng bởi một giao dịch như vậy, hãy tìm đến luật sư để được tư vấn và bảo vệ quyền lợi hợp pháp một cách tốt nhất.
Giao dịch dân sự giả tạo là một “cái bẫy” pháp lý tinh vi. Hiểu rõ bản chất và hậu quả của nó là cách tốt nhất để bạn tự bảo vệ mình và tránh những tranh chấp không đáng có.
Bài viết liên quan: