Trong cuộc sống, việc cho bạn bè, người thân mượn tài sản là điều không hiếm gặp. Sự tương trợ này dựa trên lòng tin và tình nghĩa. Tuy nhiên, không phải lúc nào việc cho mượn cũng diễn ra suôn sẻ, đặc biệt khi bên cho mượn phát sinh nhu cầu cần lấy lại tài sản trước thời hạn đã thỏa thuận. Vậy, pháp luật Việt Nam quy định như thế nào về vấn đề này? Liệu bạn có quyền đòi lại tài sản của mình khi hợp đồng mượn vẫn còn hiệu lực?

Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn chi tiết và rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của các bên trong hợp đồng cho mượn tài sản, cũng như các trường hợp ngoại lệ mà pháp luật cho phép đòi lại tài sản trước hạn.

Hợp đồng mượn tài sản và nguyên tắc tôn trọng thời hạn

Trước hết, cần phải hiểu rõ bản chất của việc cho mượn tài sản dưới góc độ pháp lý. Theo quy định tại Điều 494 Bộ luật Dân sự 2015, hợp đồng mượn tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên cho mượn giao tài sản cho bên mượn để sử dụng trong một thời hạn mà không phải trả tiền, và bên mượn phải trả lại tài sản đó khi hết thời hạn.

Hợp đồng này có thể được lập thành văn bản hoặc chỉ cần thỏa thuận miệng. Tuy nhiên, để đảm bảo quyền lợi và tránh tranh chấp, việc lập hợp đồng bằng văn bản với các điều khoản rõ ràng về tài sản, thời hạn, mục đích sử dụng… là điều luôn được khuyến khích.

Về nguyên tắc, khi đã có thỏa thuận về thời hạn cho mượn, cả hai bên đều có nghĩa vụ tôn trọng và thực hiện đúng theo thỏa thuận đó. Điều này có nghĩa là bên cho mượn không thể tùy tiện đòi lại tài sản khi chưa hết hạn.

Các trường hợp ngoại lệ: Khi nào được đòi lại tài sản trước hạn?

Mặc dù việc tôn trọng thỏa thuận là cần thiết, pháp luật cũng dự liệu những tình huống phát sinh ngoài ý muốn, cho phép bên cho mượn được quyền đòi lại tài sản trước thời hạn. Căn cứ theo Điều 499 Bộ luật Dân sự 2015, có hai trường hợp chính sau đây:

1. Do lỗi của bên mượn:

Bên cho mượn có quyền đòi lại tài sản ngay lập tức nếu bên mượn vi phạm các nghĩa vụ cơ bản của mình, cụ thể:

Sử dụng tài sản không đúng mục đích, không đúng công dụng hoặc không đúng cách thức đã thỏa thuận: Ví dụ, bạn cho mượn xe máy để đi làm nhưng người mượn lại dùng xe để chở hàng cồng kềnh, sai mục đích và có nguy cơ làm hỏng xe.
Cho người khác mượn lại tài sản mà không có sự đồng ý của bạn: Việc cho mượn tài sản thường dựa trên sự tin tưởng cá nhân. Do đó, nếu người mượn tự ý giao tài sản cho một người thứ ba sử dụng mà không hỏi ý kiến bạn, bạn hoàn toàn có quyền đòi lại tài sản.

Trong những trường hợp này, hành vi của bên mượn đã vi phạm nghiêm trọng thỏa thuận và lòng tin, do đó pháp luật bảo vệ quyền lợi của bên cho mượn bằng cách cho phép họ chấm dứt hợp đồng trước hạn.

2. Do nhu cầu đột xuất và cấp bách của bên cho mượn:

Đây là một trường hợp đặc biệt và cần được xem xét cẩn trọng. Bên cho mượn có thể đòi lại tài sản trước hạn nếu có nhu cầu đột xuất và cấp bách cần sử dụng tài sản đó. Tuy nhiên, có một điều kiện quan trọng đi kèm: phải báo trước cho bên mượn một thời gian hợp lý.

“Nhu cầu đột xuất và cấp bách” được hiểu là những nhu cầu phát sinh bất ngờ, không thể lường trước tại thời điểm cho mượn và thực sự cần thiết phải sử dụng đến tài sản đã cho mượn. Ví dụ, bạn cho mượn nhà và nay gia đình bạn có người thân từ nước ngoài về đột xuất không có chỗ ở, hoặc bạn cần gấp chiếc xe đã cho mượn để đưa người nhà đi cấp cứu.
“Thời gian báo trước hợp lý” là khoảng thời gian cần thiết để bên mượn không bị đẩy vào tình thế bị động, có đủ thời gian để tìm kiếm tài sản thay thế hoặc sắp xếp công việc của mình. Khoảng thời gian này không được pháp luật quy định cụ thể mà phụ thuộc vào từng tình huống, loại tài sản và thỏa thuận giữa các bên.

Lời khuyên để tránh tranh chấp

Để hạn chế tối đa những tranh chấp không đáng có, cả bên cho mượn và bên mượn cần lưu ý:

Lập hợp đồng bằng văn bản: Dù là người thân hay bạn bè, một hợp đồng rõ ràng luôn là cơ sở pháp lý vững chắc. Hợp đồng nên ghi rõ thông tin các bên, mô tả tài sản, thời hạn mượn, mục đích sử dụng, và các điều khoản về việc lấy lại tài sản trước hạn (nếu có).
Thỏa thuận rõ ràng: Trao đổi thẳng thắn về các khả năng có thể xảy ra. Bên cho mượn có thể dự liệu và thông báo trước về những “nhu cầu cấp bách” tiềm tàng có thể khiến mình phải đòi lại tài sản.
Giao tiếp và thiện chí: Khi phát sinh nhu cầu cần lấy lại tài sản, bên cho mượn nên thông báo sớm nhất có thể và giải thích rõ lý do cho bên mượn. Ngược lại, bên mượn cũng cần có sự thông cảm và hợp tác nếu lý do của bên cho mượn là chính đáng.

Trong trường hợp không thể thỏa thuận, các bên có thể tìm đến hòa giải tại cơ sở hoặc khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền để giải quyết tranh chấp.

Kết luận: Việc đòi lại tài sản cho mượn trước thời hạn là CÓ THỂ nhưng không phải trong mọi trường hợp. Pháp luật chỉ cho phép khi có lỗi từ phía người mượn hoặc khi người cho mượn có nhu cầu đột xuất, cấp bách và đã báo trước một cách hợp lý. Để bảo vệ quyền lợi của mình và duy trì các mối quan hệ tốt đẹp, việc hiểu rõ các quy định pháp luật và có những thỏa thuận rõ ràng ngay từ đầu là vô cùng quan trọng.

Lưu ý: Nội dung bài viết công khai tại website của Công ty luật Quảng Ninh chỉ mang tính chất tham khảo về việc áp dụng quy định pháp luật. Tùy từng thời điểm, đối tượng và sự sửa đổi, bổ sung, thay thế của chính sách pháp luật, văn bản pháp lý mà nội dung tư vấn có thể sẽ không còn phù hợp với tình huống Quý khách đang gặp phải hoặc cần tham khảo ý kiến pháp lý. Trường hợp Quý khách cần ý kiến pháp lý cụ thể, chuyên sâu theo từng hồ sơ, vụ việc, vui lòng liên hệ với Chúng tôi qua các phương thức bên dưới. Với sự nhiệt tình và tận tâm, Chúng tôi tin rằng văn phòng Luật sư Quảng Ninh sẽ là nơi hỗ trợ pháp lý đáng tin cậy của Quý khách hàng.

Công ty Luật TNHH MTV Luật Sư Quảng Ninh.

Địa chỉ: số 575 đường Nguyễn Văn Cừ, phường Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

Địa chỉ chi nhánh: số 31 đường Lý Thường Kiệt, tổ 1, khu 3, phường Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh.

Nếu còn vướng mắc chưa rõ hoặc cần hỗ trợ pháp lý khác, bạn vui lòng liên hệ số điện thoại: 0961.926.188/0979.266.128 hoặc đặt lịch hẹn để được hỗ trợ trực tiếp.